Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Εθνική Ανάπτυξη

Εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά κυρίως με την εξασφάλιση των 72 εκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ενωση για την ανάκαμψη, γίνεται όλο και ποιο έντονη η συζήτηση της συμβολής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Εθνική ανάπτυξη. 

Μια συμβολή που επιζητείται αλλά δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη. Μια συμβολή λίγο αόριστη καθώς δεν έχει η ίδια η Τοπική Αυτοδιοίκηση προσδιορίσει σαφώς και καθολικά τα χαρακτηριστικά της ώστε να αυτοπροσδιοριστεί με τα δικά της συγκριτικά πλεονεκτήματα και να διεκδικήσει τον δικό της αναντικατάστατο ρόλο σε μια Εθνική Ανάπτυξη.

Το βασικό χαρακτηριστικό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η αποκέντρωση. Ενα χαρακτηριστικό που δεν είναι πάντα πλεονέκτημα σε μια αναπτυξιακή διαδικασία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας. Η αποκεντρωμένη διαχείριση των κονδυλίων που δαπανήθηκαν για τα πληροφοριακά συστήματα των Δήμων, οδήγησαν σε τεράστιες και αναποτελεσματικές δαπάνες. Η πρόσφατη συγκέντρωση όλων των διαδικασιών αυτών σε ένα κεντρικό σύστημα από το κράτος, οδήγησε σε τεράστια εξοικονόμηση πόρων και πολλαπλάσια ποιοτική δυναμική. 

Και ο μηχανισμός έργων και προμηθειών αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα. Η εκπόνηση μελετών και η προκήρυξη των διαγωνισμών από έναν κεντρικό πλήρως καταρτισμένο μηχανισμό, θα οδηγούσε σε μια τεράστια εξοικονόμηση πόρων και χρόνου. Πράγμα το οποίο εν μέρη γίνεται ήδη από το κράτος σήμερα ως προσπάθεια ή τάση. 

Από τη άλλη ο κορονοϊός μας θύμισε ότι η αποκέντρωση πολλές φορές αποτελεί μοναδική λύση και διέξοδο για δεκάδες κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες. Η αναγκαιότητα των τοπικών lockdown έδειξε ότι σε πολλές περιπτώσεις ότι η τοπική αυτονομία είναι άκρως σημαντική. Η αποκέντρωση της νοσηλείας και της περίθαλψης, η διακοπή της διακίνησης αγαθών και προσώπων μεταξύ των περιοχών παρουσιάστηκαν ως απόλυτη ανάγκη. Η ίδια η αλυσίδα της διατροφής με τα υπερμεγέθη παραγωγικά μοντέλα, έδειξε ότι η μετακίνηση μεγάλων ποσοτήτων σε μεγάλες αποστάσειες αποτελεί ακόμη και απειλή εκτός της διόγκωσης του κόστους. 

Το ίδιο συμβαίνει και με την διαχείριση των απορριμμάτων. Η δημιουργία μεγάλων κεντρικών μονάδων και η μεταφορά των ανακυκλώσιμων προιόντων σε μεγάλες αποστάσεις οδηγούν τελικά σε μια κατασπατάληση των πόρων καθιστώντας την διαδικασία ζημιογόνα. Το ίδιο συμβαίνει και στην παραγωγή της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η τεχνολογία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ενέργεια πρέπει να παράγεται τοπικά και να μην επιβαρύνει μια και μόνη περιοχή προς χάρις των υπολοίπων.

Ομως και το νέο μοντέλο ανάπτυξης των πόλεων προσδιορίζεται από την «Πόλη του ενός τετάρτου». Μια πλήρης δηλαδή ανάπτυξη όλων των υπηρεσιών διαβίωσης, παντοπωλεία, κουρεία, καφέ, σχολεία, γυμναστήρια, ιατρεία κλπ όπου κάθε πολίτης θα μπορεί να τα προσεγγίσει μέσα σε 15 λεπτά με τα πόδια ή το ποδήλατο. Αυτό είναι το νέο βιώσιμο μοντέλο για την μετακίνηση στην πόλη. Μια πλήρης ανάπτυξη της γειτονιάς για να εξυπηρετείται ο πολίτης και να μην έχει ανάγκη να διανύσει καθημερινά μεγάλες αποστάσεις. 

Παράλληλα οι ιδιαιτερότητες όπως τουριστικοί, αρχαιολογικοί προσδιορισμοί, φυσικά τοπία και νοσηλευτικά ιδρύματα ή αθλητικά κέντρα κλπ επίσης λειτουργούν καλύτερα στην πράξη με το μοντέλο της αποκέντρωσης και μάλιστα και της εταιρικής σχέσης με τοπικούς φορείς.

Το μεγάλο λάθος βρίσκεται στην ανάπτυξη μέσω της εξωστρέφειας. Οι Δήμοι και οι Περιφέρειες προσανατολίζονται στο να χτυπήσουν το τέρας της ανεργίας μέσω της εξωστρεφούς παραγωγής, προσελκύοντας κεφάλαια μεγάλων παραγωγικών συγκεντρώσεων έτσι ώστε να δημιουργήσουν εισροές χρημάτων και θέσεις εργασίας. Είναι λάθος και μη βιώσιμο. Οι μεγάλες μονάδες παραγωγής και ειδικά η συγκέντρωσή τους οδηγεί σε φυγόκεντρες τάσεις για τη κατοικία και δημιουργεί τεράστια προβλήματα μετακίνησης, περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, ενεργειακών δαπανών και υποβάθμισης των περιοχών. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι δημιουργεί παραγωγικές εξαρτήσεις. 

Βασική επιδίωξη σε ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο είναι η παραγωγή και η κατανάλωση να γίνεται κοντά στον τόπο κατοικίας.

Δυστυχώς δεν διδαχθήκαμε τίποτα από την καταστροφή των αφρικάνικων και λατινοεμερικάνικων μονοκαλλιεργειών και φαίνεται ότι δεν καταγράφουμε ούτε σήμερα τα χαρακτηριστικά της διαδικασίας απολιγνιτοποίησης και την παραγωγική αποδιάρθρωση των περιφερειών που προσπαθούν απεγνωσμένα να πετύχουν μια δίκαιη μετάβαση.

Αυτό που πουλάει σήμερα, αύριο δεν το θέλει κανείς σε  μια παραγωγικά μεταβατική εποχή.

Ομως και η διαχρονική αποτυχία της σύγκλισης, οφείλεται στην ατελέσφορη προσπάθεια Δήμων και Περιφερειών, να δημιουργήσουν μεγάλες και ανταγωνιστικές παραγωγικές μονάδες. Δισεκατομμύρια επενδύσεων χάθηκαν στον βωμό ενός αναμενόμενου αποτυχημένου τέτοιους μοντέλου. Στα συγγράμματα των Ευρωπαϊων Επιστημόνων συμβούλων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής φαίνεται ξεκάθαρα ότι το βλέπουν, αλλά δεν μπορουν να το σχεδιάσουν διότι οι τοπικές ιδιαιτερότητες δεν έχουν ενιαία οριζόντια χαρακτηριστικά. 

Ο Βιώσιμος αναπτυξιακός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η παραγωγική και καταναλωτική αυτονομία. Οι μεγάλες παραγωγικές μονάδες που οδηγούν σε υπαλληλοποίηση του ενεργού πληθυσμού και σε επικουρικά εξαρτώμενα επαγγέλματα, δεν αποτελούν βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο. 

Οι περιφέρειες και οι Δήμοι πρέπει να δουν το ρόλο τους σε μια ανάπτυξη όπου δεν θα δημιουργούνται οχλούσες χρήσεις και η κατοικία κοντά στην δουλειά θα αποτελεί προνόμιο και όχι τίμημα ανέχειας. 

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει αξία μόνο ως αντίβαρο της παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Βρίσκεται στον αντίποδα της οριζόντιας καθολικής ανάπτυξης που αξιοποιεί όπου γης και καταναλώνει φυσικούς πόρους αγνοώντας τις τοπικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες. 

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση οφείλει και έχει ρόλο να λειτουργήσει αντισταθμιστικά για την προστασία του περιβάλλοντος και του ανθρώπου, δημιουργώντας τα δικά της τοπικά μοντέλα παραγωγής. Δεν έχει καμία ουσία να αναζητά τρόπους να παρεισφρήσεις στην παγκοσμιοποιημένη παραγωγή των μεγάλων όγκων και αποστάσεων. Αυτό το κάνει τέλεια, ταχύτατα και αποτελεσματικά η αγορά. 

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να μεριμνήσει για την διατήρηση του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης φυσιογνωμίας. Δημιουργώντας βιώσιμες δομές παραγωγής και λειτουργώντας ως θεματοφύλακας του τοπικού φυσικού πλούτου. 

Για έναν τέτοιο ρόλο στην Εθνική Ανάπτυξη θα πρέπει σήμερα να μιλήσει αλλά και να διεκδικήσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Εναν ρόλο που να βασίζεται στο δικό της πλεονέκτημα που είναι η αποκέντρωση και η τοπική αυτονομία. 

Κάθε άλλη επιδίωξη θα οδηγήσει στην επανάληψη του έργου, όπου οι εκπρόσωποι της Αυτοδιοίκησης θα ζητάνε έναν ρόλο που κανένας δεν θα έχει πρόθεση να τους παραχωρήσει.