ΧΑΡΗΣ ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

Διεκδικούμε την πόλη των ανθρώπων

Μιλώντας για μια ανθρώπινη πόλη δεν εννοούμε βέβαια ένα σύγχρονο ρομαντισμό αλλά έναν επιστημονικό ουμανισμό. Μιλώντας για την ανθρώπινη γειτονιά εννοούμε τον γεωγραφικό προσδιορισμό μια κοινότητας ανθρώπων. Εννοούμε τον τοπικό προσδιορισμό της αυτοδιοίκησης μέσα από την κοινωνική και όχι μέσα από την διοικητική της έκφραση.
Διότι οι γειτονιές, τα γεωγραφικά διαμερίσματα, οι δήμοι, οι πόλεις έχουν ανθρώπους μέσα τους. Φιλοξενούν ανθρώπους με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Εχουν επιστήμονες, έχουν διασημότητες, έχουν φοιτητές, έχουν άνεργες μητέρες, έχουν μονογονεϊκές οικογένειες, έχουν μικρά παιδιά, έχουν ΑΜΕΑ, έχουν εργαζόμενους. Εχουν μέσα τους ένα πλήθος ανθρώπων που έχει ανάγκη στήριξης και έκφρασης.
Εδώ και πολλά χρόνια με έναν απλοϊκό τρόπο οι υποψήφιοι στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αναδεικνύουν τα προτερήματα ενός δημάρχου μέσω των έργων υποδομής. Παίρνεις λεφτά, αγοράζεις ένα απορριμματοφόρο, μαζεύεις καλύτερα τα σκουπίδια. Παίρνεις λεφτά φτιάχνεις μια πλατεία. Παίρνεις λεφτά ασφαλτοστρώνεις ένα δρόμο. Παίρνεις ένα δάνειο κάνεις έργα. Δεν παίρνεις λεφτά, δεν κάνεις τίποτα.
Δυστυχώς σήμερα οι άνθρωποι που ασχολούνται με την Τοπική Αυτοδιοίκηση βρίσκονται πολύ πίσω από τις εξελίξεις. Την στιγμή που οι σχεδιασμοί για την αποκεντρωμένη διοίκηση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης και Περιφερειακού Σχεδιασμού κοιτάνε το μέλλον, οι άνθρωποι της Αυτοδιοίκησης αντλούν εικόνες από το παρελθόν.
Αυτό οφείλεται στο ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση σχεδιάζει σε επίπεδο ανθρώπων ενώ οι αιρετοί της αυτοδιοίκησης σχεδιάζουν ακόμη σε επίπεδο υποδομών. Να φτιάξουμε ένα κολυμβητήριο αλλά χωρίς να γνωρίζουμε αν θα χρησιμοποιηθεί και αν οι χρήστες μπορούν να το κάνουν βιώσιμο. Να φτιάξουμε ένα πάρκο αλλά χωρίς να γνωρίζουμε αν οι γύρω κάτοικοι το επιζητούν και θα το χρησιμοποιήσουν. Να φτιάξουμε γκαζόν στο γήπεδο αλλά χωρίς να γνωρίζουμε αν η επένδυση αξίζει την ζήτηση έτσι ώστε να γίνει λογική απόσβεση.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση όμως και η επιστήμη της πολεοδομίας και της κοινωνιολογίας δεν τα βλέπουν καθόλου έτσι πια τα πράγματα.
Οι πόλεις πρέπει να είναι πάνω από όλα υγιείς, ασφαλείς, λειτουργικές και βιώσιμες για τους ανθρώπους που τις κατοικούν. Μία πόλη που κατοικείται από εργάτες κατά 70% έχει εντελώς διαφορετικές ανάγκες από μία πόλη που κατοικείται από στελέχη επιχειρήσεων και φοιτητές. Μία πόλη που κατοικείται από ανέργους έχει εντελώς διαφορετικές ανάγκες από μία πόλη που κατοικείται από επιχειρηματίες. Μία πόλη που κατοικείται από ηλικιωμένους έχει εντελώς διαφορετικές ανάγκες από μία πόλη με πολλά νέα ζευγάρια.
Ο κεντρικός σχεδιασμός λοιπόν απαιτεί την τεκμηρίωση μέσω του ανθρώπινου στοιχείου. Είμαστε τόσοι, κάνουμε εκείνο, θέλουμε αυτό.

Οι χρηματοδοτήσεις απαιτούν δημόσια διαβούλευση
Ένα νέο στοιχείο που αγνοείται παντελώς από τους αιρετούς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η έννοια της δημόσιας διαβούλευσης για την χρηματοδότηση των έργων. Πέραν των Περιβαλλοντικών, Τεχνικών και Οικονομικών μελετών που απαιτούνται για την συμπλήρωση ενός φακέλου για ένα έργο που επιζητά την Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, σήμερα απαιτείται και η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης. Οι αξιολογητές απαιτούν την κοινωνική συναίνεση. Για να χρηματοδοτηθεί ένα έργο θα πρέπει να το απαιτεί η ίδια η κοινωνία. Δεν φτάνουν οι αποφάσεις διοικητικών οργάνων. Δεν αρκεί ένας δήμαρχος να πει θα φτιάξω κολυμβητήριο και μετά τα πεζοδρόμια. Σήμερα η ίδια η τοπική κοινωνία απαιτείται να βάλει τις προτεραιότητες. Να επιλέξει η ίδια τι θέλει σήμερα και τι θέλει να φτιάξει αύριο. Και όσο βέβαια οι αιρετοί φοβούνται την δημόσια διαβούλευση, τόσο δεν έρχονται οι χρηματοδοτήσεις και τόσο αυτοί φωνάζουν ότι η πολιτεία δεν τους δίνει χρήματα.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αναπτύσσεται μέσω των ανθρώπων της
Σήμερα η ανάπτυξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης απαιτεί την συμμετοχή των ανθρώπων. Το διοικητικό προσωπικό ενός δήμου είναι ελάχιστο μπροστά στις απαιτήσεις και τις αρμοδιότητες ρύθμισης μιας πόλης. Εκτός από την κοινωνική συναίνεση σε επίπεδο σχεδιασμού απαιτείται και η ενεργή συμμετοχή στην υλοποίηση. Ο εθελοντισμός, η ημιαπασχόληση, το λεγόμενο brainstorming εξειδικευμένων ανθρώπων, οι έρευνες, τα ερωτηματολόγια, είναι απαραίτητα συστατικά στοιχεία για την ορθολογική ανάπτυξη μιας πόλης. Θέλεις να φτιάξεις ένα αθλητικό κέντρο στην πόλη; Καλείς ογδόντα εκατό μηχανικούς και πολεοδόμους της περιοχής σου να ακούσεις τη γνώμη τους. Θέλεις να φτιάξεις δημοτικά ιατρεία; Καλείς τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό να σου πουν τη γνώμη τους. Ακούς ιδέες και απόψεις. Τους καλείς να συμβάλουν να βοηθήσουν. Καλείς τους φοιτητές να παρακολουθήσουν, να βοηθήσουν και να αποκτήσουν εμπειρία και βιογραφικό. Στους σύγχρονους ευρωπαϊκούς δήμους υπάρχουν συμβουλευτικές άμισθες επιτροπές για κάθε έργο και για κάθε λειτουργία. Πολεοδόμοι και συγκοινωνιολόγοι παρακολουθούν την συγκοινωνία, φοιτητές κάνουν μετρήσεις και γράφουν διατριβές. Ιατροί και νοσηλευτές παρακολουθούν τους δείκτες και τις ανάγκες για την υγεία. Αθλητές και κοινωνιολόγοι παρακολουθούν το επίπεδο συμμετοχής στον Αθλητισμό. Καταγράφουν ανάγκες, δυσλειτουργίες και κάνουν προτάσεις. Οι πρόσκοποι παρακολουθούν την κατάσταση του περιβάλλοντος στις γειτονιές. Περιβαλλοντολόγοι παρακολουθούν τα επίπεδα μόλυνσης και την ανάπτυξη της χλωρίδας. Για όλες αυτές τις απολύτως αναγκαίες λειτουργίες ένας δήμος θα έπρεπε να ξοδεύει δισεκατομμύρια σε συμβούλους. Οι στενοί επικοινωνιακοί δεσμοί μεταξύ δήμου και δημοτών όμως μπορούν εύκολα να ξεπεράσουν τις δυσκολίες του κόστους. Επικοινωνιακό είναι το πρόβλημα. Όχι διοικητικό. Αλίμονο αν 25 δημοτικοί σύμβουλοι γνώριζαν τα πάντα και μπορούσαν να αποφασίσουν γι αυτά. Αυτά συνέβαιναν στα χωριά του 1950.

Ο εθελοντισμός. Ένα εργαλείο συλλογικής δράσης και ατομικής εξέλιξης
Ο εθελοντισμός σήμερα είναι ένα από τα βασικά εργαλεία ανάπτυξης της λειτουργίας μιας πόλης. Η παρακολούθηση των λειτουργιών, η προκαταρτικές μελέτες και ο σχεδιασμός των έργων, η πολιτική προστασία, τομείς της πρόνοιας, οι νέες τεχνολογίες, οι έρευνες, η επικοινωνία, ακόμη και κυκλοφοριακά ζητήματα μπορούν να λειτουργήσουν εύκολα μέσω του εθελοντισμού. Στην αντίθετη περίπτωση κάτι τέτοιο θα απαιτούσε ένα τεράστιο λειτουργικό κόστος.
Ο εθελοντισμός όμως δεν έρχεται μέσα από μια απλή κλίση. Ο εθελοντισμός είναι μια διαρκείς διαδικασία που πρέπει να περιέχεται στις δημοτικές λειτουργίες. Χρειάζεται μια διαρκής γνωστοποίηση του προβλήματος. Χρειάζεται μια διαδικασία συμμετοχής στις αποφάσεις, χρειάζεται καταγραφή των επιδόσεων και των αποτελεσμάτων, χρειάζεται ανάδειξη επιβεβαίωση και επιβράβευση των συμμετεχόντων και βέβαια χρειάζεται συλλογικά και ατομικά κίνητρα. Μόνο έτσι μπορεί να δουλέψει ένας δυναμικός και αποτελεσματικός εθελοντισμός.

Συμμετοχικός Προϋπολογισμός και διαφάνεια
Οι δήμοι σήμερα πρέπει να διοικούνται οικονομικά με την συμμετοχή των πολιτών. Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν τις δαπάνες και τις κατανομές τους. Πρέπει να συναινούν στις προτεραιότητες. Πρέπει να ερωτώνται και να αποφασίζουν γι αυτές. Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν που πηγαίνει το φορολογικό προϊόν και να αποφασίζουν για την χρήση των περιορισμένων πόρων. Πρέπει να γνωρίζουν για τα χρονοδιαγράμματα. Δεν μπορούμε να φτιάξουμε και πάρκα και κολυμβητήριο και πεζοδρόμια σήμερα. Δεν μπορούμε ταυτόχρονα να φέρουμε και τον Νταλάρα να τραγουδήσει και κάθε μέρα να έχουμε συναυλίες. Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν ποιες είναι οι δαπάνες του δήμου, ποια είναι τα λειτουργικά του έξοδα και να αποφασίσουν για τις προτεραιότητες των έργων. Πρέπει όμως να εκπαιδευτούν γι αυτό. Τα τεχνικά χαρακτηριστικά ενός Συμμετοχικού Προϋπολογισμού όπως αναπτύσσεται σήμερα σε πολλές πόλεις τις Ευρώπης οδηγούν σε μια τέτοια διαδικασία όπου για όλα τα έργα υπάρχει η κοινωνική συναίνεση και η κατανόηση των πολιτών.

Ενας δήμος μια μεγάλη πολυκατοικία ανθρώπων
Υπάρχουν πολλά προβλήματα που δεν λύνονται με τίποτα σε μια απρόσωπη κοινωνία. Ο ατομισμός, οι εξειδικευμένες προσλαμβάνουσες, οι διαφορετικές αφετηρίες και ανάγκες, οι διαφορετικές ειδικότητες, οδηγούν σε μια βαβέλ αναγκών και προθέσεων. Πολλά προβλήματα λύνονται ακαριαία με μια απλή ανθρώπινη συνεννόηση. Στην Αγία Βαρβάρα δέχτηκαν οι κάτοικοι να παραχωρήσουν τις πρασιές τους χωρίς να πληρώσει ο δήμος ούτε δραχμή όταν τους εξήγησαν το πόσο ωραίος θα γίνει ο δρόμος τους. Σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις έχουν συνεννοηθεί όλοι να πετάνε τα σκουπίδια τους μια ορισμένη ώρα και όταν κάποιος δεν μπορεί τα δίνει στο γείτονα. Στη Γερμανία υπάρχει κάποιος κάθε εβδομάδα σε ένα οικοδομικό τετράγωνο που φυλάει τα παιδιά όταν λείπουν οι γονείς. Στη Αγγλία σε αν προάστιο του Λονδίνου όταν κάποιος φύγει διακοπές παραδίδει τα κλειδιά σε έναν υπεύθυνο γείτονα για να ποτίζει τα λουλούδια. Στη Φλωρεντία οι κάτοικοι φεύγουν για τις δουλειές τέσσερις – τέσσερις με ένα αυτοκίνητο για να πληρώνουν λιγότερα διόδια και βενζίνες. Ενας δήμος πρέπει να αναλαμβάνει συνεχείς πρωτοβουλίες γνωριμίας των γειτόνων και ανάπτυξης μεταξύ τους σχέσεων εμπιστοσύνης. Με εκδηλώσεις στους δρόμους, με δεξιώσεις σε επίπεδο γειτονιάς. Με πρωτοβουλίες συναφών επαγγελμάτων και ειδικοτήτων, με κοινές πρωτοβουλίες γονέων στα σχολεία. Ενας δήμος θα πρέπει να επιδιώκει την επικοινωνία των ανθρώπων της γειτονιάς, την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ τους, τη συνεργασία τους και την συχνή συνεύρεση τους. Σήμερα η αποξένωση και φόβος έχει φτάσει σε τέτοια επίπεδα που μπορεί ένας να παρακολουθεί την διάρρηξη του απέναντι διαμερίσματος πίνοντας τον καφέ του στο μπαλκόνι.

Γι αυτό μιλάμε για μια ανθρώπινη γειτονιά.
Οι αρμοδιότητες και οι απαιτήσεις ενός δήμου σήμερα είναι τόσο μεγάλες που δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο μέσα από την ενεργοποίηση και την συνεργασία των ανθρώπων του. Οσο κι αν προσπαθεί μια διοίκηση, όσο και αν υπερλειτουργεί, είναι αδύνατο τεχνικά και οικονομικά να αντεπεξέλθει στις ανάγκες, αν δεν υποστηριχτεί από τα χαρακτηριστικά της τοπικής κοινωνίας. Η ανθρώπινη γειτονιά δεν είναι ένα ρομαντικό όραμα. Είναι ένα εργαλείο σύγχρονης διοίκησης. Το κράτος έχει εξαντλήσει τα όρια του και τις δυνατότητές του. Από εδώ και πέρα για να λυθούν τα προβλήματα πρέπει να αναλάβουν δράση οι πολίτες. Για να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης στις γειτονιές πρέπει να έχουν ανθρώπινο χαρακτήρα. Αντί οι γειτονιές να προσδιορίζονται με οδούς, θα πρέπει να προσδιορίζονται με τα ονόματα των ανθρώπων που τις κατοικούν.